Sağlıksız Beslenme adını almış son trend! Bu durumdan kurtulmanın ipuçları neler?
Yiyecek Alışverişi Tehlikeli Bir Hal Aldı: Ultra İşlenmiş Gıdalar ve Sağlık
Hazır gıdaların içeriği tuz ve koruyucularla dolu, kahvaltılık gevrekler çikolatadan daha tatlı ve işlenmiş etler pişirildiklerinde zararlı bileşikler oluşturan nitrit-koruyucular içeriyor. Bu kötü beslenme tanımı için yeni bir terim bulundu: Ultra İşlenmiş Gıdalar (UPF). Peki, ultra işlenmiş gıdalar ne kadar kötü ve bu şekilde beslenirsek ne olur?
Uzmanlara göre ultra işlenmiş gıdalar, kalkınmış zengin ülkelerdeki gıda tedarikine oldukça hakim, hatta düşük ve orta gelirli ülkelerdeki beslenme zincirine de hızlı bir giriş yaptılar. Tüketimi arttıkça, insan sağlığı üzerindeki etkilerine ilişkin endişeler de artıyor.
Ultra işlenmiş gıda sorunu nasıl ortaya çıktı? 1990’ların ortalarında Brezilyalı beslenme uzmanı Carlos Monteiro endişe verici bir şey fark etti: Ülkedeki çocuklarda obezite oranları hızla artıyordu. Bunun nedenini anlamak için Sao Paulo Üniversitesi’ndeki meslektaşlarıyla beraber, ailelerin gıda satın alma alışkanlıklarına ilişkin verileri inceledi. Araştırmacılar, insanların daha az şeker, tuz, yemeklik yağ, pirinç ve fasulye gibi temel gıdalar satın aldığını, daha fazla işlenmiş gıdaları tercih ettiğini tespit etti.
Ultra işlenmiş gıdalar ile obezite arasındaki ilişki Dr. Monteiro ve ekibi daha fazla satın alınan gıdaları ultra işlenmiş gıdalar (UPF) olarak tanımladılar ve bu gıdaları kilo alımıyla ilişkilendirdiler. Bilim insanları UPF’lerle kalp hastalığı, Tip 2 diyabet, obezite, gastrointestinal hastalıklar, depresyon ve erken ölüm gibi bir dizi sağlık durumu arasında ilişkiler buldular.
Uzmanlar konuyu endişe verici buluyor. Çünkü ultra işlenmiş gıdalar dünya çapında insanların beslenmelerinin önemli bir parçası. Örneğin ABD’de çocuklar ve gençler tarafından alınan kalorinin %67’sini ultra işlenmiş gıdalar oluşturuyor. Düşük gelirli insanların özellikle ultra işlenmiş gıdalara bağımlı olabileceği de araştırma konusu.
Ancak hala pek çok soru var. Ultra işlenmiş gıdalar tam olarak nedir? Ve zararlı olduklarına dair kanıtlar ne kadar güçlü? Uzman görüşlerine bakarak bu soruların cevaplarını arıyoruz.
Ultra işlenmiş gıdalar neler? Dr. Monteiro gıdaların nasıl işlendiklerini sınıflandırmak amacıyla, adını ‘yeni’ anlamına gelen NOVA kelimesinden alan bir gıda sınıflandırma sistemi geliştirdi. Bu sistem işlenmiş gıdaları 4 kategoriye ayırıyor:
- İşlenmemiş veya en az işlenmiş gıdalar: Taze veya dondurulmuş meyve ve sebzeler, kuru yemiş, baklagiller, tahıllar, et, süt ürünleri, balık, yumurta, baharatlar.
- İşlenmiş malzemeler: Yağlar, şeker, nişasta, sirke, tuz.
- İşlenmiş gıdalar: Konserve sebzeler, peynir, ekmek, balık, et, salam.
- Ultra işlenmiş gıdalar: Gazlı içecekler, kola, sosis, cips, çikolata, bisküvi, dondurma, fast food ürünleri, kahvaltılık gevrekler, et muadilleri.
Ultra işlenmiş gıdaların zararlı olduğuna dair kanıtlar oldukça güçlü. Geniş katılımlı bir çalışmada bilim insanları, ultra işlenmiş gıda tüketiminin 32 sağlık sorunuyla ilişkili olduğunu buldular. En ikna edici kanıtlar kalp ve akciğer hastalıklarına bağlı ölümler, Tip 2 diyabet, kanser, uykusuzluk, obezite, anksiyete, depresyon gibi yaygın sağlık sorunları ile direkt ilgiliydi.
Araştırma bulguları kalp hastalıklarına bağlı ölüm riskinin %50, Tip 2 diyabet riskinin %12 arttığını gösterdi. Ultra işlenmiş gıdalar konusunda dikkatli olmak ve daha az tüketmeye çalışmak önemlidir.
Ultra işlenmiş gıdalar genellikle ucuz, kullanışlı ve kolay erişilebilir oldukları için tercih ediliyor. Ancak, yüksek kalorili, vitamin ve lif bakımından eksik, zararlı katkı maddeleri içeren bu gıdaların sağlığımızı olumsuz etkilediği bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
Ultra işlenmiş gıdalar konusunda daha dikkatli olmak ve mümkün olduğunca az işlenmiş gıdalarla beslenmek sağlığımız açısından önemlidir. Evde yemek yapmak ve doğal besinleri tercih etmek bizi sağlıklı bir yaşam yolunda ilerletir.